ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΔΙΠΟΡΟΥ

Το Δίπορο είναι ένας οικισμός της περιφερειακής ενότητας Γρεβενών και είναι χτισμένος σε υψόμετρο 630 μ. Αποτέλεσε μέρος της κοινότητας Σαρακίνας η οποία συστάθηκε με το βασιλικό διάταγμα στις 19/12/1918 (ΦΕΚ α.200/1918). Ανήκε στον δήμο Βεντζίων ενώ σήμερα ανήκει στον διευρυμένο δήμο Γρεβενών.
 

ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Το χωριό μετονομάσθηκε σε Δίπορο με το ΦΕΚ α.18/1927 με την προηγούμενη ονομασία του χωριού να είναι "Χωλένιστα", ονομασία που αποδόθηκε στις αρχές της τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με προφορικές παραδόσεις η πρώτη ονομασία του χωριού ήταν "Ζύνωγο" προς τιμήν του θεού Δία (Ζεύς). Η ονομασία "Δίπορο" προήλθε από τους 2 πόρους (περάσματα) οι οποίοι υπήρχαν από την πλευρά του ποταμού Αλιάκμονα προς την περιοχή των Βεντζίων. 

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ - ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΧΡΟΝΟΙ.

Η ιστορία του χωριού, όπως μας δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα, ξεκινά στην περιοχή της Παναγιάς και της περιοχής Κτιό με χρονολόγηση την νεότερη νεολιθική εποχή καθώς και την ύστερη εποχή του χαλκού.(6ος - 4ος π.Χ αι.). Στις περιοχές αυτές ήρθαν στο φώς ευρήματα οικισμού, ο οποίος είχε τα χαρακτηριστικά μιας ευρείας παραποτάμιας πόλης, κλίβανοι κεραμικής, κινητά ευρήματα (αγγεία, κοσμήματα, εδώλια, νομίσματα) καθώς και νεκροταφείο που ανάγεται διαδοχικά στους αρχαϊκούς, κλασσικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Στην περιοχή της Παναγιάς επίσης υπάρχει και ο ναός αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου τα ερείπια του οποίου χρονολογούνται στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους (4ος - 7ος αι.) Τα επόμενα ευρήματα εντοπίζονται στην περιοχή του Αγ. Αθανασίου. Πρόκειται για τον εντοπισμό οικισμού, με το χαρακτηρισμό μικρής πόλεως στην οικιστική βαθμίδα, και εκτείνεται σε μια περιοχή 150 στρεμμάτων. Χρονολογικά ανάγεται στην κλασσική εποχή και φτάνει έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Για τα ευρήματα στην περιοχή αντλούμε πληροφορίες από την επίσκεψη του Γάλλου αρχαιολόγου Heuzey το 1870 καθώς και από τις ανασκαφές του αρχαιολόγου Ν. Παπαδάκη το 1913. Συγκεκριμένα αποκαλύφθηκαν νομίσματα του 4ου π.Χ αι. , κεραμίδες στέγης ,όστρακα, δάπεδο με επίστρωση κεραμιδιών καθώς και κιβωτιόσχημοι τάφοι. Το σημαντικό στοιχείο στις ανασκαφές του Ν. Παπαδάκη ήταν η αποκάλυψη 2 μαρμάρινων αγαλμάτων , δύο επιτύμβιων πλακών καθώς και μιας τρικέφαλης μαρμάρινης στήλης.

Το ένα από τα δύο αγάλματα που αποκαλύφθηκαν στην περιοχή του Αγ. Αθανασίου

 Ένα απόσπασμα από άρθρο του Ν. Παπαδάκη σχετικά με τις ανασκαφές στον Αγ. Αθανάσιο είναι και το εξής: Ενταύθα βεβαίως έκειτο αρχαία πόλις δεσπόζουσα και του πέραν περί την Δημηνίτσαν (Καρπερού) ευφόρου πεδίου. Αλλά μεσαιωνικά προδήλως είναι τουλάχιστον εν τη σημερινή μορφή, τα κατωτέρω (2 χιλ.) υπέρ αυτόν τον μέχρι νυν συνήθη πόρον του Αλιάκμονος ταπεινά ερείπια τείχους (κάστρο Αγ. Κων/νου)."Τα ευρήματα στην περιοχή του Αγ. Αθανασίου σταματούν την περίοδο των ρωμαϊκών χρόνων. Κάτι που υποδηλώνει πως ο οικισμός μεταφέρθηκε στην περιοχή του λόφου του Αγ. Κων/νου στον οποίο αποκαλύφθηκαν ίχνη τείχους με χρονολόγηση το 300 π.Χ αι. όπως επίσης και λείψανα βυζαντινής οχύρωσης. Κατά την παράδοση στον λόφο αυτό υπήρχε και μοναστήρι μαζί με τον οικισμό, το λεγόμενο Κάστρο, το οποίο πιθανώς κατεστράφη κατά την περίοδο της υποδούλωσης την περιοχής στους τούρκους. Σημαντικό στοιχείο είναι και η ανακάλυψη αναθηματικής στήλης αφιερωμένης στον Ασκληπιό η οποία βρέθηκε στον περίβολο του εξωκλησιού του Αγ. Νικολάου.
 

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ.

Οι αναφορές που έχουμε για το Δίπορο κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας μας έρχονται κυρίως από τουρκικά κατάστιχα καθώς επίσης και από κώδικες των μοναστηριών της περιοχής. Η παλαιότερη αναφορά στην Χωλένιστα (Δίπορο) μας έρχεται μέσα από 2 Οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα των ετών 1564 και 1579, στο οποίο το χωριό χαρακτηρίζεται ως ελεύθερο με καθαρά χριστιανικό πληθυσμό, και αφορούσε στην είσπραξη φόρων από τις καλλιέργειες του οικισμού. Στο πρώτο κατάστιχο του 1564 η τότε Χωλένιστα εμφανίζεται με 126 οικίες και στο δεύτερο κατάστιχο του 1579 εμφανίζεται με 217 οικίες. Σημαντικές πληροφορίες μας παρέχονται και μέσα απο τον κώδικα της μονής Ζάβορδας, με τυπική έναρξη το 1534 (έτος κτίσης της μονής), και στον οποίο κώδικα βλέπουμε το πλήθος των αφιερωτών που προέρχονται από το χωριό μας. Από το 1534 έως και το 1692 καταγράφονται 122 αφιερωτές, ενώ από το 1692 και μετά καταγράφονται 339 αφιερωτές. 

Απόσπασμα από τον κώδικα της Ζάβορδας που αφορά την Χωλένιστα.

Το χωριό επίσης αναφέρεται σε αυτή την περίοδο σε γραφή της μονής Μεγ. Μετεώρου (1592-1593 έως 19ο αι.) με 8 αφιερώτες στην πρώτη γραφή και 7 σε μεταγενέστερη, σε γραφή της μονής Δουσικού (16ος αι.), σε κώδικα της μονής Βαρλαάμ Μετεώρων με 7 ονόματα (περίοδος 1613-1614) και 2 ονόματα αφιερωτών (1751-1783), σε γραφή της μονής Ολυμπιώτισσας (17ος αι.) καθώς και σε γραφή της μονής Ταξιαρχών (στο χωριό Ταξιάρχης Γρεβενών) το έτος 1833.

Τα ονόματα των αφιερωτών στον κώδικα της μονής Βαρλαάμ (1613-1614)

Σε σύγγραμμα του ο Π. Αραβαντινός, το 1853 αναφέρει την Χωλένιστα ως ελεύθερο οικισμό κατοικούμενο από 40 οικογένειες. Το χωριό επίσης αναφέρεται και σε καταστάσεις της μητρόπολης Γρεβενών. Η πρώτη αφορά σε αρχιερατική επιχορήγηση με ημερομηνία 22/07/1858 και στην οποία αναφέρεται πως το χωριό είχε 27 χριστιανικές οικογένειες, ενώ η δεύτερη είναι το έτος 1887 και στην οποία το χωριό καλείται να πληρώσει 30 γρόσια για την αρχιερατική επιχορήγηση. Το χωριό αναφέρεται και στην διαθήκη του αρχιμανδρίτη Θεόφιλου Ζαβερδίνου στις 15/05/1867 στην οποία αναφέρει: "εις την εκκλησίαν χολένιστα δια να μας μνημονεύουν γρόσια 50". Πληροφορίες για την Χωλένιστα αντλούμε και από τις σημειώσεις του Ταγμ. Ν. Σχινά, τις οποίες κατέγραψε σε οδοιπορικό του στην περιοχή το έτος 1886. Σε αυτές αναφέρει: "έχον 30 οικίας, εκκλησίαν, βρύσεις".

Απόσπασμα από τις σημειώσεις του Ταγμ. Ν. Σχινά (1886)

Σε μια εθνολογική - στατιστική καταγραφή των βιλαετιών Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου το έτος 1910, το χωριό παρουσιάζεται ως χωριό ελληνικό και ορθόδοξο με το όνομα Χολένιστα και με πληθυσμό 255 κατοίκων ως τμήμα του καζά Γρεβενών υπαγόμενο στο βιλαέτι του Μοναστηρίου.

Η περίοδος της τουρκοκρατίας τελειώνει στις 08/10/1912 με την απελευθέρωση του χωριού από εθελοντικά τμήματα Κρητών ανταρτών οδηγούμενα από τους Δικώνυμο Μακρή και Ιωάννη Καραβίτη. 'Οσον αφορά την νεότερη ιστορία του χωριού και συγκεκριμένα την περίοδο της κατοχής να αναφέρουμε πως το χωριό κάηκε από τους Γερμανούς κατακτητές τον Αύγουστο του 1943 ενώ σε εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών τον Φεβρουάριο του 1944 πάρθηκαν άρρενες κάτοικοι κάποιοι εκ των οποίων θανατώθηκαν (βλ. πεσόντες). 

 

ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ.

Η πρώτη καταγεγραμμένη πληθυσμιακή αναφορά μας έρχεται μέσα από μια έκθεση εκπαιδευτικής δραστηριότητας με χρονολογία τα έτη 1873-1874 και στην οποία αναφέρεται ότι το χωριό είχε πληθυσμό 140 αρρένων κατοίκων. Στις σημειώσεις του Ταγμ. Ν. Σχινά το χωριό παρουσιάζεται με πληθυσμό 145 αρρένων κατοίκων. Η πρώτη επίσημη καταγραφή έγινε το έτος 1905 από το προξενείο Ελασσόνας και στην οποία η Χωλένιστα καταγράφεται με πληθυσμό 255 κατοίκων. Η πρώτη απογραφή με το χωριό να αποτελεί μέρος του Ελληνικού κράτους έγινε το 1913 και το χωριό είχε 176 κατοίκους. Παρακάτω παραθέτουμε πίνακα με τον αριθμό των κατοίκων στις απογραφές που διεξήχθησαν από το 1920 έως το 2011. 

Έτος απογραφής	Αριθμός κατοίκων
1920	165
1928	168
1940	189
1951	197
1961	274
1971	228
1981	185
1991	139
2001	119
2011	85

   

 ΠΕΣΟΝΤΕΣ. 

• Γιαννουλόπουλος Κωνσταντίνος  10-02-1944

• Λαγιώτης Χρήστος  10-02-1944

• Σουγλέρης Λάμπρος  10-02-1944

• Γκουλιαβέρας Χρήστος  01-03-1944

• Παπαδόπουλος Σάββας  15-08-1946

• Γκανάς Ιωάννης  13-07-1947. Σκοτώθηκε στην περιοχή του προφήτη Ηλία στο χωριό Κνίδη Γρεβενών.

• Γραμμένος Γεώργιος  1947. Σκοτώθηκε στην περιοχή του Χρωμίου Κοζάνης από ανταλλαγή πυρών μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών.

Πηγές: 1) Λεξικό διοικητικών μεταβολών των δήμων και κοινοτήτων (1912-2001).  2) Παπαδημητρίου Απόστολος. "Σελίδες ιστορίας των Γρεβενών". Τόμος Α'. Νομ. αυτοδιοίκηση Γρεβενών-Αναπτυξιακή Γρεβενών Α.Ε. (2002). 3) Σαράντης Θεόδωρος. "Τα Γρεβενά - συμβολή στην ιστορία τους." Εταιρεία Μακεδονικών σπουδών. Θεσ/νίκη. (1988). 4) Καραμήτρου - Μεντεσίδη Γεωργία. "Από την έρευνα στο φράγμα Ιλαρίωνα (Αλιάκμων). Η ανασκαφή στις θέσεις Κτιό και Παναγιά Διπόρου Γρεβενών". 5) Παπαδάκης Νικόλαος. (1913) "Εκ της Άνω Μακεδονίας". 6) Καραμήτρου-Μεντεσίδη Γ. - Μοσχάκης Κ., «Ο Ασκληπιός και η Ιατρική στην Άνω Μακεδονία», στο Ιπποκρατική Ιατρική Χθες-Σήμερα-Αύριο, «Ασκληπιεία» 7) Σπανός Κων/νος. "Οι Δυτικομακεδονικοί οικισμοί και τα ονόματα των αφιερωτών τους στην πρόθεση 215 της Μονής Βαρλαάμ των Μετεώρων. (17ος-19ος αι.) Μακεδονικά τ. 28ος. Θεσ/νίκη. (1992) 8) Αραβαντινός Παναγιώτης. "Χρονογραφία της Ηπείρου" (1856). 9) Σχινά Θ. Νικολάου. "Οδοιπορικαί σημειώσεις Μακεδονίας - Ηπείρου, νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας. Αθήνα. (1887)  10)  Χαλκιόπουλος Αθανάσιος. "Η Μακεδονία. Εθνολογική στατιστική των βιλαετίων Θεσ/νίκης και Μοναστηρίου". Αθήνα. (1910). 11) Καμπουρίδης Κωνσταντίνος. "Festschrift in honor of Ioannis Theoharides - studies on the Ottoman Empire and Turkey". Region of Grevena. Τόμος 2. The ISIS Press - Istanbul 2014. 12) Αποστόλου Βασίλειος. "Περιοδικό Μπούρινος τεύχος 4ο. 13)  Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος. (Ε.Σ.Υ.Ε).

    

ΧΑΡΤΕΣ

Χάρτης του νομού Γρεβενών.

Χάρτης της περιοχής των Βεντζίων.

Χάρτης της περιοχής των Γρεβενών,πριν το 1913, ο οποίος δείχνει και το θρήσκευμα των κατοίκων ανά οικισμό.

ΕΘΙΜΟ ΓΟΥΡΝΟΧΑΡΑΣ 26-12-2013

Βίντεο από την γουρνοχαρά